Brokoli filizi ya da daha yaygın bir adıyla brokoli mikro filizi, son yıllarda mutfaklarda ve sağlıklı beslenme trendlerinde giderek ön plana çıkan bir besin haline geldi. İnsanların mikro yeşillere ve filizlendirme yöntemlerine gösterdiği ilgi, yalnızca gastronomik bir merak ya da hobi olarak değil, aynı zamanda besleyicilik açısından yoğun ve pratik gıda kaynakları elde etme arzusuyla da bağlantılıdır. Sağlıklı, lezzetli, taze ve düşük maliyetli gıdalar üretme fikri pek çok kişinin ilgisini çekiyor. Mikro yeşiller, tohumların genetik olarak barındırdığı besin potansiyelini yoğunlaştırarak sadece birkaç gün içinde tüketilebilecek hale getiren bir üretim yöntemi olmasıyla dikkat çekiyor. Brokoli filizi de bu mikro yeşil ailesinin değerli bir üyesi olarak özellikle Türkiye’de hızla yaygınlaşıyor.
Brokoli filizi yetiştirmek, herkesin evinde kolaylıkla uygulayabileceği bir yöntem olarak biliniyor. Ancak bu süreçte dikkat edilmesi gereken bazı temel hususlar var. Uygun tohum seçimi, sulama aralığı, ışık, sıcaklık, nem ve hasat süresine dair bilinçli adımlar atmak, elde edilen ürünün hem kalitesini hem de besleyiciliğini etkiliyor. Bunun yanında balkon bahçeciliği, küçük alanlarda sebze ve yeşillik yetiştirme konusunda son dönemde büyük ilgi gören bir yaklaşım. Şehir yaşamının içinde doğayla bağ kurmak, kendi gıdasını üretme fikrini hayata geçirmek isteyen insanlar, brokoli filizi gibi mikro yeşil türlerini balkonlarında veya mutfak tezgâhlarında başarılı bir şekilde yetiştirebiliyorlar.
Bu yazıda brokoli filizinin ne olduğunu, sağlığa hangi avantajları sunduğunu, nasıl yetiştirileceğini ve mutfakta nasıl değerlendirileceğini detaylı bir şekilde ele alacağız. Aynı zamanda mikro yeşil üretim yöntemlerini anlatırken, evde bakımı kolaylaştıran ipuçlarına yer vererek balkon bahçeciliğiyle bu işi nasıl daha verimli hâle getirebileceğinizi inceleyeceğiz. Filizlendirme sırasında karşılaşabileceğiniz yaygın sorunların çözümlerini de aktararak sizi olası hatalardan korumaya çalışacağız. Eğer sağlıklı ve kendine yeten bir beslenme modeline geçiş yapmayı hedefliyorsanız, veya sadece gastronomik merakınızı doyuracak yeni lezzetler arıyorsanız, brokoli filizi yetiştirmek tam size göre olabilir.
Photo by Devi Puspita Amartha Yahya on Unsplash
BROKOLİ FİLİZİ NEDİR?
Brokoli filizi, brokoli tohumlarının çimlendirilmesiyle elde edilen ve genellikle 7 ile 10 gün içinde hasat edilebilen genç bitki sürgünleridir. Mikro yeşil olarak adlandırılan bu sürgünler, tohumların hızlı çimlenme döneminde sahip oldukları yoğun vitamin, mineral ve faydalı fitokimyasalları bünyesinde taşır. Brokolinin yetişkin hâli, iri ve yeşil çiçek başlarıyla tanınır, ancak filizlendirme yönteminde amaç, henüz yaprakları yeni belirmiş, ince gövdeli, taze ve çok yoğun besin değerine sahip küçük sürgünleri elde etmektir.
Brokoli filizi ile yetişkin brokoli arasında göze çarpan en büyük fark, besin içeriğinin yoğunlaşmış olmasıdır. Mikro yeşillerde genel olarak vitamin, mineral ve antioksidan konsantrasyonu oldukça yüksektir. Bunun en önemli nedeni, bitkinin henüz gelişme aşamasında tüm enerjisini büyümeye yoğunlaştırması ve tohumdaki enzimlerin aktif hâle geçmesidir. Brokolinin filizlenme döneminde sülforafan başta olmak üzere pek çok antioksidan ve biyoaktif bileşen miktarı gözle görülür derecede artar. Bu nedenle sağlık açısından bakıldığında, brokoli filizi tüketmek, brokoliyi normal hâlinde tüketmekten daha yüksek oranda fayda sağlayabilir.
Brokoli filizinin taze ve çiğ olarak tüketilmesi önerilir. Salatalarda, sandviçlerde, smoothielerde veya garnitür olarak kullanılabilir. Tadında, brokolinin olgun hâline göre biraz daha hafif, belki hafif acımsı ama ferah bir lezzet söz konusudur. Bu tat profili, birçok tarife kolayca uyum sağlar. Özellikle çiğ tüketim, ısıtma ya da pişirme sırasında kaybolabilecek vitamin ve antioksidanların korunması açısından önemlidir. Ancak bazı insanlar acımtırak tadından kaçınmak için filizleri hafif buharda pişirmeyi de tercih edebilir. Yine de en yüksek besin değerine, çiğ hâlde tüketerek ulaşmak mümkündür.
BROKOLİ FİLİZİNİN MİKRO YEŞİLLERLE İLİŞKİSİ
Mikro yeşiller, genellikle tohumların toprakta veya başka bir yetiştirme ortamında çimlendirilerek 7-14 gün arasında hasat edilen genç sürgünlerdir. Bu sürgünler birkaç santimetre uzunluğunda, taze ve narin yapraklar ve gövdelerden oluşur. Hemen hemen her tohum türünün mikro yeşili yapılabildiği gibi, brokoli filizi de en popüler seçeneklerden biridir. Mikro yeşil denildiğinde, sadece brokoli değil; tere, roka, turp, buğday çimi, kişniş, maydanoz, mercimek ve daha pek çok çeşidi düşünebilirsiniz.
Brokoli filizi, mikro yeşil ailesinin özellikle dikkat çeken bir üyesi olarak kabul edilir. Bunun temel sebebi, brokolinin içerdiği biyoaktif maddelerin (özellikle sülforafan) diğer birçok sebzeye göre daha yüksek konsantrasyonda bulunmasıdır. Mikro yeşiller genel olarak vitamin ve mineral zenginliğiyle tanınırken, brokoli filizi bu özelliği bir adım ileriye taşır. Yapılan araştırmalar, brokoli filizinde bulunan sülforafanın, vücuttaki iltihaplanma mekanizmalarını düzenlemeden tutun da karaciğer ve kalp sağlığına kadar birçok alanda olumlu etkiler sağlayabileceğini göstermiştir.
Mikro yeşiller, hem ev bahçeciliğinin pratik bir başlangıç noktası olması hem de düşük maliyetli ve hızlı bir üretim döngüsü sunmasıyla popülerlik kazanmıştır. Özellikle kent yaşamında, büyük bahçeleri veya geniş ekim alanları olmayan insanların bile mutfak tezgâhlarında, pencere kenarlarında ya da balkonlarda rahatlıkla yetiştirebileceği bir üretim yöntemidir. Brokoli filizi de bu açıdan sadece birkaç avuç toprağa, bir saksıya ya da hidroponik bir düzeneğe ihtiyaç duyar. Üstelik yetiştirme süresi de oldukça kısadır, bu da düzenli olarak taze yeşillik tüketmek isteyenleri cezbeden en önemli faktörlerden biri hâline gelir.
BROKOLİ FİLİZİ YETİŞTİRMEYE HAZIRLIK
Brokoli filizi yetiştirmek için ilk adım, kaliteli tohum seçimini doğru yapmaktır. Marketlerde veya tohum satışı yapan internet sitelerinde pek çok farklı marka ve paketleme seçeneği karşınıza çıkabilir. Önemli olan, kimyasal işlem görmemiş, mümkünse organik veya sertifikalı tohumları tercih etmektir. Bazı tohumlar filizlenmeye uygun özel işlemlerden geçirilerek satılır; bu nedenle “filizlendirme için uygundur” ya da “microgreen tohumları” gibi ibarelerin bulunup bulunmadığına dikkat etmek gerekir. Tohumların çimlenme yüzdesi ne kadar yüksekse, elde edeceğiniz verim de o ölçüde artacaktır.
Hazırlık sürecinde ikinci önemli adım, yetiştirme kabı veya saksısının seçilmesidir. Her ne kadar toprakta yetiştirmek pek çok kişi tarafından tercih edilse de, son dönemlerde topraksız (hidroponik) sistemler de yaygınlaşmaya başlamıştır. Eğer topraksız sistemlerle ilgili deneyiminiz yoksa, basit bir saksı ve organik gübre içeren bir toprak karışımıyla başlamak işinizi kolaylaştırabilir. Çimlendirme aşaması boyunca toprak yüzeyini nemli tutmak ve havalandırmayı sağlamak önemlidir. Ayrıca, kabın altına suyun tahliye edilebileceği delikler açılmış olması da kök çürümesinin önüne geçer.
Filizlendirme esnasında ışık, sıcaklık ve nem gibi çevresel faktörler de dikkate alınmalıdır. Brokoli filizi, ılık (ortalama 20-24°C) ve aydınlık ortamlarda hızlı ve sağlıklı bir şekilde gelişir. Ancak tohumlar yeni çimlenmeye başladığında, yoğun güneş ışığı filizleri yakabilir veya hızlı su kaybına neden olabilir. Bu nedenle başlangıçta dolaylı ışık almak daha uygundur. Filizler birkaç gün içinde ortaya çıktıkça, güneşle doğrudan temas ettikleri süreyi kademeli olarak artırmak gerekir. Nem ve sıcaklık konusuna dair kontrolü sağlamak için basit bir su püskürtücü ve oda sıcaklığını sabit tutmak yeterli olabilir. Küf ve mantar gibi sorunların yaşanmaması için hava sirkülasyonunun olduğu, ancak sert rüzgârlara maruz kalmayan bir alan seçmek de kritik önem taşır.
EVDE YETİŞTİRME ADIMLARI
Brokoli filizi yetiştirmenin evde uygulanabilir olmasının en büyük nedeni, büyük ekipmanlara veya geniş alanlara ihtiyaç duymamasıdır. Genellikle ufak bir saksı, plastik kap, toprak veya yetiştirme pedi (hindistan cevizi lifi, jüt, kenevir mat vb.) ile rahatlıkla filizlendirme sürecine başlayabilirsiniz. İlk olarak tohumların çimlenme oranını artırmak için, tohumları birkaç saat veya bir gece önceden suda bekletmek faydalı olabilir. Bu şekilde tohumun dış kabuğu yumuşar ve çimlenme süreci hızlanır.
Bir sonraki aşama, ekimdir. Tohumları çok derine gömmemek, hafifçe bastırarak toprağın üzerinde kalmasını sağlamak gerekir. Eğer özel bir yetiştirme pedi kullanıyorsanız, tohumları yüzeye homojen biçimde serpip üzerini ince bir katmanla örtebilirsiniz. Sonrasında toprağı veya pedi hafifçe nemlendirmek ve sürekli nemli kalmasını sağlamak önemlidir. Bu aşamada sulamayı püskürtme yöntemiyle yapmak, filizlerin yerinden oynamasını ve tohumların toprak altında kaybolmasını önler.
Filizler toprak yüzeyinde görünür hale geldiğinde, gün içinde en az birkaç saat ışık almalarına dikkat edilmelidir. Ancak doğrudan öğle güneşi gibi çok güçlü ışık kaynakları, genç filizleri kurutabilir veya sarartabilir. Oda sıcaklığında olan, hafif aydınlık bir alan genellikle yeterlidir. Filizlerin boyu birkaç santimetreye ulaştığında ve yaprakları belirginleştiğinde, hasat zamanı yaklaşmış demektir. Brokoli filizi için en ideal hasat dönemi, genellikle ekimden sonra 7 ila 10 gün arasındadır. Filizleri makasla toprak ya da yetiştirme pedi hizasından keserek toplayabilirsiniz. Eğer filizleri bir seferde tüketemeyecekseniz, temiz bir kapta ya da buzdolabında saklayabilir, böylece birkaç gün boyunca tazeliğini korumasını sağlayabilirsiniz.
Instagram hesabımda detaylıca yapılmış videolar bulabilirsiniz.
BALKON BAHÇECİLİĞİ VE BROKOLİ FİLİZİ
Balkon bahçeciliği, şehir yaşamının içinde doğayla daha yakın temasta olmak ve kendi besinini üretebilmek açısından son derece keyifli bir uğraştır. Brokoli filizi de küçük alanlarda kolayca yetiştirilebildiği için balkon bahçeciliğinde oldukça popülerdir. Balkonunuzun büyüklüğü ne olursa olsun, birkaç saksı, bir raf düzeni veya dikey bahçe aparatları sayesinde filizlendirme sistemlerinizi rahatlıkla kurabilirsiniz.
Brokoli filizi yetiştirmek için balkonun gün içinde ne kadar ışık aldığı önemlidir. Eğer balkonunuz direkt güneş alıyorsa, filizleri şiddetli güneşten korumak için şeffaf bir perde veya gölgelik kullanabilirsiniz. Balkon kapalı bir alansa, hava sirkülasyonu sağlayabilmek için camları veya pencereyi ara ara açmak, nemin ve ısının kontrolden çıkmasını engelleyecektir. Filizler küçük saksılarda yetiştirildiği için toprak veya yetiştirme ortamı çabuk kuruyabilir; bu yüzden özellikle sıcak yaz günlerinde sulamayı sıklaştırmak ve toprağın nem dengesini sürekli kontrol etmek gerekir.
Balkon bahçeciliği, sadece brokoli filizi değil, birçok farklı mikro yeşili veya küçük boyutlu sebzeyi de yetiştirme imkânı sunar. Bu çeşitlilik, mutfakta daha zengin seçenekler anlamına gelir ve üretiminizin verimini artırır. Ayrıca farklı bitkilerin farklı toprak ve ışık istekleri olduğu için, yeni şeyler öğrenme motivasyonunuzu sürekli canlı tutar. Kendi kendine yeten, sürdürülebilir bir yaşam felsefesine yakınlaşmak isteyenler için balkon bahçeciliği deneyimi oldukça ufuk açıcı olabilir.
BROKOLİ FİLİZİNİN SAĞLIĞA FAYDALARI
Brokoli filizi, en çok sülforafan adlı biyoaktif bileşeniyle adından söz ettirir. Sülforafan, brokoli ve diğer turpgil sebzelerin tohum ve filiz aşamalarında doğal olarak yüksek miktarda bulunan bir moleküldür. Antioksidan özellik göstermesi ve vücuttaki hücresel savunma mekanizmalarını desteklemesiyle bilinir. Araştırmalar, düzenli sülforafan alımının bağışıklık sistemini güçlendirebileceğine, inflamasyonla mücadeleye yardımcı olabileceğine ve karaciğer fonksiyonlarını destekleyebileceğine işaret ediyor. Ayrıca bazı çalışmalarda, sülforafanın belirli kanser türlerine karşı koruyucu olabileceği ileri sürülmüştür, ancak bu konuda kesin yargılara varabilmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Brokoli filizi sadece sülforafanla sınırlı kalmaz; aynı zamanda C vitamini, K vitamini, lif, folat, potasyum ve demir gibi pek çok önemli besin ögesini de içerir. Mikro yeşiller genel olarak yüksek besin yoğunluğuyla dikkat çektiğinden, günlük vitamin ve mineral ihtiyacının önemli bir kısmını küçük porsiyonlarla karşılayabilmek mümkündür. Düzenli filiz tüketmek, sindirim sağlığından cilt sağlığına kadar geniş bir yelpazede fayda sağlayabilir. Örneğin, yüksek lif içeriği bağırsak hareketlerini düzenleyerek kabızlığın önlenmesine yardımcı olur. C vitamini bağışıklığı destekler, kolajen üretimini artırarak cildin parlak ve sağlıklı görünmesine katkı sağlar.
Gebelik döneminde ve çocuk beslenmesinde de brokoli filizine sıklıkla yer verilir. Folat, özellikle hamilelik döneminde bebek gelişimi için çok önemli bir vitamindir ve brokoli filizi bu açıdan iyi bir kaynaktır. Ancak her besinde olduğu gibi, filizlerin de hijyen kurallarına uygun şekilde yetiştirilmesi ve tazeyken tüketilmesi kritik önem taşır. Filizlerin uygun olmayan koşullarda üretilmesi ve yeterince yıkanmaması, bakteri üremesine yol açabilir. Bu nedenle evde yetiştirilen brokoli filizini kullanırken tohum kalitesine ve yetiştirme ortamının temizliğine azami özen göstermek gerekir.
FİLİZLERİN MUTFAKTA KULLANIMI
Mutfakta brokoli filizini kullanmanın en yaygın yollarından biri salatalardır. Özellikle yeşil yapraklı salatalara hafif bir acı lezzet katarak besin değerini artırır. Domates, salatalık, avokado veya limon suyu gibi malzemelerle birleştiğinde, brokoli filizinin kendine özgü tadı daha yumuşak ve dengeli hale gelir. Bunun yanı sıra sandviçlerde, burgerlerde veya taco gibi tariflerde de brokoli filizini rahatlıkla kullanabilirsiniz. Ekmeğin arasına yerleştirildiğinde hem estetik bir görüntü hem de taze bir aroma sunar.
Smoothie ve detoks içecekleri de brokoli filizini değerlendirmek için mükemmel bir fırsat yaratır. Ispanak, marul, maydanoz gibi diğer yeşilliklerle karıştırılarak hazırlanan yeşil smoothie tariflerinde, brokoli filizleri yüksek antioksidan ve vitamin içeriğiyle öne çıkar. Belirgin bir acılık hissetmemek için elma, muz, ananas gibi tatlı meyvelerden yararlanabilir veya limon suyu, zencefil, nane gibi aromalar ekleyebilirsiniz. Filizlerin lifli yapısı, içeceğin kıvamını biraz koyulaştırabilir, bu nedenle sıvı dengesini korumak adına ilave su ya da hindistan cevizi suyu eklemek iyi bir fikir olabilir.
Pişirme konusunda ise filizlerin hassas yapısını korumak için kısa süreli ve düşük ısılı yöntemler tercih edilmelidir. Buharda hafifçe yumuşatmak veya soteleyerek yemeklere eklemek mümkündür. Ancak uzun süreli pişirme, hem lezzet hem de besin değerinde kayıplara yol açabilir. Bu nedenle, filizlerin gerçek gücünden yararlanmak istiyorsanız, onları çoğunlukla çiğ tüketmeye gayret edin. Ayrıca garnitür olarak et, tavuk veya balık yemeklerinin yanında sunarak tabaktaki renk ve besin çeşitliliğini artırabilirsiniz. Böylece hem göze hem de damak tadına hitap eden zengin bir sofra kurmak mümkün olur.
SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜMLERİ
Evde brokoli filizi yetiştirirken en çok karşılaşılan sorunlardan biri küf ve mantar oluşumudur. Genellikle fazla nem, yetersiz hava sirkülasyonu veya aşırı sıcak ortamlar, bu tür mikroorganizma faaliyetlerine davetiye çıkarır. Bu durumu engellemek için sulama programını doğru ayarlamak, aşırı sulamadan kaçınmak ve filizlerin bulunduğu alanın düzenli olarak havalandırılmasını sağlamak önemlidir. Eğer küf veya mantar oluştuğunu fark ederseniz, öncelikle filizleri ayıklamak ve etkilenen alanı temizlemek gerekir. Toprak veya yetiştirme medyası tamamen kirlenmişse, yenisiyle değiştirmeyi düşünmek daha sağlıklı olabilir.
Bir diğer yaygın sorun da filizlerin cılız veya sarı renkte kalmasıdır. Bu durum, ışık yetersizliğinden veya yanlış sulama düzeninden kaynaklanabilir. Brokoli filizi, çimlenmenin ilk aşamalarında çok güçlü ışığa ihtiyaç duymasa da, birkaç gün sonra mutlaka yeterli aydınlık almalıdır. Eğer filizler uzayıp cılızlaşır ve sarımsı bir renk alırsa, onları daha aydınlık bir ortama taşımalısınız. Ayrıca sulamayı gözden geçirerek toprak nemini düzenli kontrol etmeli ve ihtiyaç duydukça, ama aşırıya kaçmadan su eklemelisiniz.
Hasat sonrası hızla bozulma da filiz yetiştiricilerinin karşılaştığı bir başka sıkıntıdır. Filizleri topladıktan hemen sonra buzdolabında saklamak, tazeliğini birkaç gün korumasına yardımcı olur. Temiz ve hava almayan bir kap içerisinde veya özel saklama poşetlerinde muhafaza edebilirsiniz. Bu şekilde filizlerin kuruması, solması ya da bozulması gecikir. Ancak çok uzun süre saklamak isterseniz, besin değerlerinde ve tadında azalma olacağını unutmamakta fayda var. Ayrıca filizleri hasat etmeden hemen önce taze taze tüketmek her zaman en iyi sonuçları verir.
SONUÇ
Brokoli filizi, hem mikrobiyolojik olarak zengin bir besin kaynağı olması hem de evde kolaylıkla yetiştirilebilmesi nedeniyle son yıllarda giderek popülerleşen bir mikro yeşildir. Besleyici değerinin oldukça yüksek olması, sülforafan içeriğiyle araştırmacıların dikkatini çekmesi ve mutfakta geniş kullanım yelpazesi sunması, onu sağlıklı yaşam ve gastronomi dünyasında öne çıkarır. Üstelik evde bitki bakımı ve mikro yeşil yetiştiriciliği alanında yeni olan kişiler için bile süreç oldukça basittir. Doğru tohum, uygun yetiştirme ortamı, düzenli sulama ve yeterli ışık gibi temel prensiplere uyulduğunda, yalnızca 7 ila 10 gün içinde taze brokoli filizlerine ulaşmak mümkündür.
Balkon bahçeciliği veya sınırlı alanlarda bitki yetiştirme hevesiniz varsa, brokoli filizi, başlamak için mükemmel bir seçenektir. Daha önce benzer bir deneyiminiz olmasa bile, tohumdan sofraya giden bu kısa ve pratik yolculuk size büyük bir keyif verecektir. Hem sağlıklı beslenmenin temel adımlarından birini atabilir hem de doğayla iç içe bir deneyimi evinizin konforunda yaşayabilirsiniz. Brokoli filizi yetiştirirken öğrendikleriniz, diğer mikro yeşillere de yönelmenize kapı aralayarak mutfak repertuvarınızı zenginleştirebilir. Mikro yeşil üretimi ve evde bitki bakımı konularına merak saldıysanız, muhtemelen bu süreçte farklı tohumlar deneyecek ve yeni lezzetler keşfedeceksiniz.
Brokoli filizinin sağladığı vitamin, mineral ve biyoaktif bileşenler; düzenli tüketimle hem günlük besin ihtiyaçlarınızı karşılamaya katkıda bulunur hem de uzun vadede vücudun koruyucu mekanizmalarını destekler. Çocuklardan yaşlılara kadar herkesin beslenmesinde önemli bir yere sahip olabilecek bu mikro yeşil, yoğun aroması ve ferah tadıyla birçok farklı yemeğe uyum sağlayabilir. Yazı boyunca bahsettiğimiz hijyen kuralları, yetiştirme koşulları ve saklama yöntemlerine dikkat ederek sağlıklı, güvenli ve lezzetli bir ürün elde edebilirsiniz. Böylece hem kendi sağlığınıza yatırım yapar hem de çevre dostu, sürdürülebilir bir beslenme anlayışının önemli bir parçası olursunuz.
Aşağıdaki kaynaklar, bu içeriği oluştururken yararlanılan ve brokoli filizine ve mikro yeşillere dair daha kapsamlı araştırma yapmak isteyenler için başlangıç noktası sunan kaynaklardır. Özellikle bilimsel makaleler, filizlerin besin değerleri ve sağlık etkileri hakkında daha detaylı bilgiler içermekte ve bu alanda yapılan güncel çalışmaları takip etme olanağı sağlamaktadır.
Arslan, M. (2020). Mikro Yeşiller ve Filizler: Besleyicilik, Üretim Yöntemleri ve Mutfakta Kullanımı. Ankara: Doğa ve Tarım Yayıncılık.
Fahey, J. W., Zhang, Y., & Talalay, P. (1997). Broccoli sprouts: An exceptionally rich source of inducers of enzymes that protect against chemical carcinogens. Proceedings of the National Academy of Sciences, 94(19), 10367-10372.
Martínez-Villaluenga, C., Peñas, E., & Hernández-Ledesma, B. (2020). Pulses and germinated pulses as sources of bioactive compounds: A review. Frontiers in Nutrition, 7, 64.
National Agricultural Library. (n.d.). Sprouts, Microgreens, and Edible Flowers. USDA. Erişim adresi: https://www.nal.usda.gov/Wallace, T. C. (2019). Research needs for assessment of health benefits of broccoli sprouts. Advances in Nutrition, 10(Suppl_4), S419-S421.
